Date: Thu, 15 Jul 2004
From: Árni
To: Sigga
Subject: Á indíánaslóðum
Hæ Sigga, hér er fróðleikur um indíána sem þú hefur kannski áhuga á.
Ef þú skoðar kortið á heimasíðunni okkar, þá eru brúnir flekkir indíánasvæði.
Saga þeirra er mjög áhugaverð en sorglega lítið lifir eftir af menningu
þeirra. Þó eru ekki nema örfáar kynslóðir frá því evrópskir innflytjendur hófu
samskipti við þá að ráði, sem er miklu seinna en við austurströndina.
Síðan Evrópubúar fóru að flytjast til N-Ameríku hefur indíánum fækkað um meira
en helming á hverri öld, aðallega vegna sjúkdóma á borð við bólusótt og
mislinga. Þessir sjúkdómar frá Evrópu og Afríku dreifðust hraðar en
landnemarnir, sem mættu oft syrgjandi eða deyjandi samfélögum. Eftir að
bandarísku borgarastyrjöldinni lauk 1865 var hernum beitt óspart gegn indíánum
og þeim smalað á sífellt minnkandi afmörkuð svæði, stundum langt frá
upprunalegum heimkynnum. Það var útilokað að indíánar gætu sigrað í þessari
togstreitu um gróið land, svo þeir sem kusu að halda lífi reyndu að láta lítið
fara fyrir sér og versla eitthvað af þeim nýju tólum sem landnemarnir áttu.
Þessi saga skýrir hvers vegna indíánar í dag eru oft mjög fátækir og skortir
stundum trú á sjálfan sig. Atvinnuleysi er mikið og margir hafa vanist því að
lifa á því litla sem að þeim er rétt, en þeir peningar koma frá ríkinu og
spilavítum sem flest indíánasvæði reka. Stundum eru spilavíti eina
vísbendingin um að maður sé staddur á indíánasvæði, því að öðru leyti er allt
eins og í öðrum fátækum bæjarfélögum. Einstaka sinnum hef ég þó séð
félagsheimili þar sem verið er að halda við tungumálinu og hefðum.
Við skulum alla vega vona að indíánarnir sem við hittum hafi það sæmilegt, en
þau eru fjögur svæðin sem verða á vegi okkar. Norðan við Electric City er (1)
Colville svæðið, þar sem smalað var saman ýmsum frekar fámennum ættbálkum úr
nágrenninu, en við munum varla skoða það svæði að nokkru ráði. Handan við
Klettafjöllin í Montana eru það svo (2) Svartfetar [Blackfeet] sem voru á
sínum tíma harðskeyttir, bæði gagnvart gömlum og nýjum nágrönnum, en hafa það
frekar skítt í dag. Mig grunar að hin tvö svæðin séu áhugaverðari heim að
sækja. Planið er að gista hjá (3) Flathöfðum [Flathead], en á þeirra landi
lifa enn villtir vísundar. Loks eru það svo (4) Gat-í-nefi [Nez Perce] í
Idaho. Nafngiftirnar eru yfirleitt byggðar á misskilningi landnemanna, t.d.
kalla Nez Perce indíánar sig Nimiipuu.
Svæðin sem við heimsækjum eiga það sameiginlegt að vera hrjóstrug og á hverju
þeirra búa ekki nema 3-7 þúsund indíánar. Um aldamótin 1900 bjuggu 250 þúsund
indíánar í Bandaríkjunum og 100 þúsund í Kanada sem er veruleg fækkun frá því
öld fyrr, þegar þeir voru 1-2 milljónir. Í dag búa flestir indíánar í SV-hluta
Bandaríkjanna, en sumir sem skrá sig eru nær eingöngu af evrópsku bergi
brotnir, kannski í leit að sálrænni rótfestu eða mánaðarlegum tékka frá
spilavítunum.
Það má finna margar ágætar vefsíður um indíána á vefnum. Ein þeirra,
www.pbs.org/lewisandclark/native, er um þá indíána sem Lewis og Clark hittu á
þessum slóðum, en þeir leiddu fyrsta leiðangur hvítra manna þvert yfir
Bandaríkin 1804-6. Aðrir höfðu þá farið þvert yfir Mexíkó og Kanada, en Lewis
og Clark leiðangurinn skildi mun meira eftir sig, enda fjölbreytt náttúra og
menning á leið þeirra. Það vill reyndar þannig til að við fetum í fótspor
þeirra frá Missoula til Astoria, en nágrannabæirnir Lewiston og Clarkston eru
auðsjáanlega nefndir eftir þeim félögum.
Vá, svakalega er þetta orðið langt bréf. Kannski við notum glefsur úr því í
ferðadagbókina á vefnum síðar meir.
Verðum í sambandi,
Árni